Etikete göre gösterilenler baz oran ihmali

 

 

Baz oran ihmali (Base rate fallacy), belirsizlik/risk içeren şartlarda alınan hatalı kararların önemli sebeplerinden biri. Beynimizin otomatik ve sezgisel karar alan yüzünün olumsuz yan etkilerinden.

 

Beynin bu yüzü, konu ile ilgili ilk akla gelen bilgilerden seri bir şekilde hikaye oluşturmaya meyilli. Hikayeyi kendi içerisinde tutarlı oluşturduğu sürece bilginin eksik veya hatalı olması, kararına duyduğu güven ve inanç yönünden fark yaratmıyor.Gerçekleşme olasılığı düşük, kendince güzel senaryoları, istatistiklere rağmen daha olası buluyor.

 

Yapılan bir akademik çalışmada, katılımcılardan 2 farklı senaryonun gerçekleşme olasılığını % oran olarak değerlendirmeleri isteniyor.

1- Kuzey Amerika'da gelecek yıl büyük bir su baskını/sel gerçekleşip 1.000'den fazla kişinin ölmesi

2- Kaliforniya'da gelecek yıl gerçekleşecek büyük bir deprem sonrası oluşacak su baskını/sele bağlı 1.000'den fazla kişinin ölmesi

 

İkinci senaryo birincinin alt kümesi olmasına rağmen, katılımcılar tarafından daha yüksek bir olasılığa sahip olarak değerlendiriliyor.

 

Daha detaylı ve ince işlenmiş senaryoların düşük olasılıklarına rağmen inandırıcı gelmesi bu yanılgıdan kaynaklanıyor. Başarılı yalancılar beynin bu yanılgısını istismar etmeyi öğrenmiş kişiler.

 

Bu yanılgının reçetesi, beynin bilişsel yüzünü devreye sokmaktan geçiyor. Bu çoğunlukla kararları yavaşlattığı için ve genel olarak tembel olan beynimize maliyet yarattığından çok mümkün değil. Ancak sonuçları itibariyle önemli etkiler oluşturan kararlar için gerekli.

 

Makina öğrenmesinin önemli bileşenlerinden olan Bayes yaklaşımı da, bu yanılgı ile başetmeye yardımcı oluyor.

 

Örnegin bir sabah kalktınız ve baş ağrısı ile genel bir kırıklık hali yaşıyorsunuz. Son günlerde medyada sürekli yer bulan bir hastalıktan şüphelendiniz. Google üzerinden yaptığınız araştırmada, bu hastalığa yakalananların %95'inde baş ağrısı ve kırıklık şikayeti olduğunu öğrendiniz. Ne düşünürsünüz?

 

Beyninizin bilişsel kısmını devreye sokmazsanız, bu hastalığa yakaladığınızı düşünmeniz büyük olasılık. Yapmanız gereken hastalığın görülme sıklığını ve yaşadığınız belirtilerin bu hastalık dışında gözlenme oranlarını araştırmak. Bu oranların % 0,1 (yani binde 1) ve % 10 olduğu durumda, bayes yaklaşımı ile bu hastalığa yakalanmış olma ihtimaliniz % 1 civarındadır (Tam oran yüzde 0.94).

 

Start up veya girişiminiz ile ilgili kararlarınız ya da melek yatırımcıların start up seçim kararları 'base rate neglect' etkisindedir çoğunlukla.

 

ABD'de yeni girişimlerin 5 yıl sonunda sadece % 35'i hayatta kalabiliyor. ABD'deki girişimciler üzerinde yapılan bir araştırmada, 'Sizinki gibi bir girişimin başarılı olma şansı nedir?' sorusu yöneltilmiş. Ortalama tahmin % 60 çıkmış.

 

Kendi girişimlerinin başarı olasılığı ile ilgili soruya verilen cevaplarda şaşırtıcı bir durum ortaya çıkmış. Girişimcilerin % 81'i, onluk skalada kendi girişimlerinin başarı olasılığını yedi ve üzerinde değerlendirmiş. Daha da ilginç olan, % 33'ü başarısızlık olasılıklarını sıfır olarak değerlendirmiş.

 

Kısaca baz oran bilinse dahi, girişimciler kendi oluşturdukları, melek yatırımcılar ise etkilendikleri hikayeyi olduğundan daha olası görme eğilimi sergiliyorlar.

 

Gerçeklikle çelişiyor gibi görünse de, aslen bu durumun pozitif bir yan etkisi ortaya çıkıyor. Bu iyimserlik, girişimci ve yatırımcıların genel olarak kararlılığında ve azminde artışa sebep oluyor.

 

Kararlılık ve azim kulağa hoş gelmekle birlikte, bazen olduğundan yüksek bedeller ödenmesinin müsebbibi de olabiliyor.

 

Telefonda kendini polis olarak tanıtarak, 'Hesabınız terör örgütü tarafından kullanılıyor' içerikli dolandırıcılık girişimleri, beynin bu yanılgısı kullanıyor temel olarak.

 

Banka hesabının terör örgütü tarafından kullanılması olasılığı (base rate), piyangoda büyük ikramiyeyi yakalamış olma olasılığından daha küçük bir olasılık aslen.

 

Buna rağmen, zihinsel kapasite ve karar alma becerilerinden şüphe etmeyeceğiniz insanlar, ince ayrıntılarla (kişinin bazı özel bilgileri) iyi kurgulanmış, kendi içerisinde tutarlı hikayeyi gerçek olarak değerlendiriyor.

 

Böyle bir durumda yapılması gereken 'base rate'in düşüklüğünden hareketle, ek araştırma yaparak, hikayenin detaylarını başka kaynaklardan teyit etmek ve sonuçlara göre karar almak.

 

Yurdaer Etike